Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – gatunek byliny dwupiennej z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita.

Znana także pod nazwami: pokrzywa dwupienna, pokrzywa wielka, pokrzywa parząca, żgajka, parzawka.
Łodyga
Wysokość do 1,5 (1,8) m. Czterokanciasta, pokryta wydzielniczymi włoskami parzącymi, zazwyczaj nierozgałęziona. Pod ziemią roślina wytwarza silnie rozgałęzione rozłogi.
Liście
Ulistnienie nakrzyżległe, liście z brzegu grubo ząbkowane, podługowatojajowate, u nasady sercowate, pokryte włoskami parzącymi.
Kwiaty
Roślina przeważnie dwupienna. Kwiaty niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w groniasty kwiatostan dłuższy od ogonków liściowych, wyrastający z pachwin liści. W kwiatach męskich 4 pręciki, w żeńskich 1 słupek z pędzelkowatym znamieniem. Kwiatostany żeńskie zwieszone po przekwitnieniu.
Owoce
Jednonasienne orzeszki.
Kwitnie od czerwca do listopada, jest wiatropylna. Owoce rozsiewane są przez wiatr.

Wszystkie części rośliny, chociaż najwięcej liście, zawierają witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem).

Preferuje siedliska ruderalne, wilgotne lasy i zarośla, ogrody, przydroża. Preferuje stanowiska żyzne, zasobne w azot (roślina azotolubna). W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Artemisietea vulgaris i gatunek wyróżniający dla Ass. Poo-Arabidetum.

Obecność pokrzywy w środowisku jest potrzebna niektórym gatunkom motyli do przeobrażenia zupełnego i warunkuje wystąpienie ich postaci dorosłej. Tępienie pokrzywy jako tzw. chwastu powoduje w konsekwencji eliminację gatunków zwierząt (w tym motyli) z tą rośliną związanych.
Zastosowanie
Roślina lecznicza:
Surowiec zielarski: liść – Folium Urticae (Folium Utricae majoris), ziele – Herba Utricae dioicae (H. U. majoris), korzeń – Radix Utricae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy – Semen Utricae dioicae.
Działanie: stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit. Pokrzywa pomaga też w pielęgnowaniu urody. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie. Chlorofil otrzymywany z pokrzywy wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów. Zdolność pokrzywy do tamowania krwotoków znana była już w starożytności, opisał ją m.in. Dioskurides i Pliniusz. Obecnie z pokrzywy i krwawnika sporządza się płynne wyciągi, które stosowane do wewnątrz tamują krwawienia nosa, jelit, macicy i płuc. Przeciwwskazaniem do stosowania są krwotoki wywołane polipami i rakami macicy oraz przydatków.

Pokrzywa jest najlepszą oczyszczającą i krwiotwórczą rośliną leczniczą. Herbatki z pokrzywy obniżają poziom cukru we krwi, leczą zapalenie dróg moczowych, wypryski na skórze, są bardzo wskazane przy schorzeniach wątroby i dróg żółciowych, w zwyrodnieniu śluzowym żołądka i narządów oddechowych, przy wrzodach żołądka i jelit, chorobach płuc, w chorobach wirusowych i bakteryjnych.

Pokrzywa posiada w sobie dużo żelaza, a jego brak w organizmie człowieka sprawia, że człowiek czuje sie wyczerpany i znużony. Po kuracji pokrzywą szybko regeneruje swoje siły, powraca energia i siły twórcze, również wygląd zewnętrzny się poprawia. Jest ziołem, które bardzo mocno poprawia kondycję krwi. Dlatego zaleca się ją na niedokrwistości, w anemii i blednicy, jest bardzo pomocna w leczeniu białaczek szczególnie u dzieci.

Pokrzywa zmniejsza również skłonność do zaziębień, pomaga w chorobach reumatycznych i rwie kulszowej. Wspaniała do mycia włosów, które są cienkie i rzadkie. Poprawia ich gęstość i wzmacnia. Znana jest też przy schorzeniach naczyniowych, szczególnie w słabym krążeniu, gdzie występują zaburzenia w dopływie krwi. Pokrzywa jest też bardzo skuteczna w chorobach nowotworowych stosowana jako zioło oczyszczające krew i organizm.

Jest jej na pełno wiosnę i w maju jest najbardziej wartościowa. Należy więc skorzystać z jej wspaniałych właściwości.

Roślina jadalna: młode pędy (stare liście stają się włókniste) dodaje się do sałatek i szpinaku po uprzednim sparzeniu w temp. ok. 60°C (w tej temp. inaktywuje się histamina i kwas mrówkowy, które są odpowiedzialne za parzące właściwości pokrzywy). Z pokrzywy robi się także zupę oraz klops. Pokrzywa jest jednym z dodatków do jajecznicy.
Kosmetyka: z liści pokrzywy otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników.
Roślina pastewna: dodaje się do mieszanki dla drobiu i innych zwierząt hodowlanych, gdyż wartością odżywczą nie odbiega od roślin strączkowych.
Włókiennictwo: włókna pokrzywy otrzymywane z łodyg, których wydajność wynosi ok. 10%, są długie i mocne. Kiedyś były powszechnie wykorzystywane do produkcji szpagatu, lin a nawet tkanin. Ajnowie z Sachalinu od wieków wykorzystywali pokrzywę do otrzymywania przędzy, z której pletli powrozy i sieci rybackie. Podobnie postępowali rybacy z Kamczatki, którzy włókna pokrzywy wykorzystywali do produkcji sieci odznaczających się trwałością i lekkością, długo nie nasiąkały wodą i nie gniły (w tamtych rejonach nie rosną inne rośliny włókniste.) W XIX w. w Europie z pokrzywy wyrabiano tkaniny i sita do przesiewania mąki. Podczas I wojny światowej w Niemczech z pokrzywy wytwarzano materiały ubraniowe, ze względu na brak bawełny.
Obecność w kulturze i symbolice

Pokrzywie od wieków przypisywane są właściwości magiczne. Wykorzystywana była w postaci naparu o właściwościach eterycznych, którym należało skropić ubranie i pomieszczenia mieszkalne. Ma przywracać spokój ludziom i domowi, oczyścić ze złej energii nieprzyjemnych uczuć. Obyczaj ten był jedną z metod egzorcyzmu.

« poprzednia		następna »