Orzech włoski (Juglans regia L.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny orzechowatych. W stanie dzikim występuje na Bałkanach, w południowo-wschodniej Europie, południowo-zachodniej, środkowej i wschodniej Azji oraz w Himalajach i południowo-zachodnich Chinach. U nas pospolicie uprawiany.
Pokrój
Duże drzewo liściaste. Jeśli rośnie bez konkurujących w pobliżu innych drzew, to pień ma zazwyczaj krótki i szeroko rozbudowaną koronę, w przeciwnym wypadku pokrój ma wyższy i szczuplejszy.
Pień
Osiąga wysokość 25-35 metrów, do 2 metrów średnicy. Kora gładka, srebrzystoszara, pokryta rozrzuconymi, wyraźnymi, nierównomiernymi bruzdami.
Liście
Naprzeciwległe, długości 25-40 cm, nieparzystopierzaste z 5-9 równowąskimi listkami. Największe trzy są u szczytu i mają 10-18 cm długości i 6-8 cm szerokości (para przy podstawie ma jedynie 5-8 cm długości). Rozwijają się stosunkowo późno, na przełomie kwietnia i maja razem z kwiatami.
Kwiaty
Kwiaty męskie w postaci zwisających kotków długości 5-10 cm; żeńskie zgrupowane po dwa do pięciu (i więcej) na jednorocznych krótkopędach. Bardzo wyraźna dichogamia wyklucza zapłodnienie w obrębie jednego drzewa. U niektórych odmian hodowanych w cieplejszym klimacie dość częsta jest apomiksja, rzadziej spotykana u siewek (w Polsce najczęściej stosowany sposób rozmnażania gatunku).
Owoc
Kulisty lub lekko owalny nibypestkowiec. Zewnętrzna warstwa perykarpu stanowi miękką, zieloną okrywę, łatwo odpadającą jesienią. Wewnętrzna część perykarpu, czyli endokarp tworzy skorupę. Nasiono potocznie zwane jądrem stanowi część jadalną owocu. Dojrzałe owoce orzecha włoskiego mają kształt owalny, długość 4-5 cm i średnicę 3-4 cm i powszechnie nazywane są orzechami.
Należy do gatunków światłolubnych, wymagających dobrego nasłonecznienia do bujnego rozrostu. Drzewa szczepione zaczynają owocowanie relatywnie wcześnie (ok. 5-6 roku życia) i owocują do 150 - 200 lat. Drzewa na własnych korzeniach są bardzo długowieczne i owocują do 400, 500 lat (owocowanie rozpoczynają między 12 a 15 rokiem życia), choć są znane również starsze, owocujące drzewa w Europie południowej

Owoce zawierają znaczne ilości witamin, w tym szczególnie dużo witaminy E i z grupy B: B3, B5 i B6. Orzechy zawierają ponad 50% lipidów, około 11% protein i 5% węglowodanów, a wartość energetyczna wynosi średnio ponad 520 kcal na 100 gramów. W orzechach tych występują znaczne ilości soli mineralnych - potasu, fosforu i magnezu.
Roślina uprawna: drzewo uprawiane metodami ekstensywnymi daje najwyższej jakości orzechy, nadające się tak do spożycia bezpośredniego, jak i do produkcji z nich cennego oleju orzechowego.
Historia uprawy: orzech włoski wprowadzono do Europy zachodniej i północnej w czasach Cesarstwa rzymskiego lub jeszcze wcześniej, a do obu Ameryk w XVII wieku. Ważniejsze regiony, w których występuje orzech włoski to w Europie Francja, Rumunia, Bułgaria i Grecja, w Azji - Chiny, Kalifornia w Ameryce Północnej, a w Ameryce Południowej - Chile.
Drewno z orzecha włoskiego cenione jest na równi z amerykańskim czarnym orzechem do produkcji mebli oraz drewnianych elementów broni.
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski: liście, łupiny, kora, owoc
Działanie: liście i zielone łupiny mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. a także przeciwbiegunkowe i przeciwkrwotoczne. Ze względu na dużą ilość garbników polecane są jako środek ściągający w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych. Odwar stosuje się w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej, oraz do przemywania i okładów przy trądziku, liszajach, oparzeniach. Zielone orzechy niszczą pasożyty układu pokarmowego. Napar z kory jest środkiem łagodnie przeczyszczającym. Owoce ze względu na nienasycone kwasy tłuszczowe zalecane są w diecie przeciwmiażdżycowej.
Zbiór i suszenie: liście zbiera się pod koniec czerwca i w pierwszych dniach lipca. Suszyć należy w przewiewnym, ocienionym miejscu. W suszarce do ziół temperatura nie powinna przekraczać 40 stopni.

Niedojrzałe owoce zbiera się pod koniec lipca, nieco później zielone łupiny z owoców dojrzewających.
Kosmetyka: odwar z liści zmniejsza potliwość rąk i nóg, a sok z liści i zielonych owoców barwi włosy na kasztanowo.
Nazwa

Polska nazwa „orzech włoski” wskazuje na pochodzenie gatunku z południa Europy. W naukowej nazwie Juglans regia człon juglans wywodzony jest z łaciny jovis glans ("orzech Jowisza"), a regia oznacza tyle, co „królewski”. Po angielsku nazywa się go Persian walnut, co wynika również z pierwotnych siedlisk tego gatunku - także w Persji. W wyrazie walnut znajduje się germański rdzeń wal- („obcy”), co potwierdza, że w czasach przedhistorycznych gatunek ten w północnej Europie nie występował. Amerykanie powszechnie używają błędnej nazwy English walnut, co wynika z faktu, że do Ameryki gatunek ten dotarł z Anglii, choć nie jest to jego naturalne miejsce pochodzenia. Po niemiecku nazywany jest Persische Walnuss (podobnie jak w angielskim) lub Echte Walnuss, co tłumaczy się na „orzech prawdziwy”. Rosyjska nazwa грецкий орех (grieckij ariech), podobnie jak w języku polskim wskazuje na południowe pochodzenie gatunku.
Działanie allelopatyczne

Orzech włoski może wywierać ujemne działanie allelopatyczne na inne rośliny. W ekstrakcie z suchych liści orzecha włoskiego stwierdzono obecność szeregu substancji allelopatycznych, z których najważniejsze to związki z grupy flawonoli, kemferol i jego α-L-arabinofuranozyd[2]. Natomiast juglon, allelopatyczny związek charakterystyczny dla całego rodzaju Juglans występuje jedynie w liściach świeżych, a w trakcie ich usychania zanika w wyniku polimeryzacji.

Orzech włoski nie wydziela juglonu w ilości wystarczającej do spowodowania jakichkolwiek zmian w otoczeniu i jest całkowicie bezpieczny dla roślin i zwierząt, a jego liście można kompostować. Wyjątkiem może być orzech włoski sadzony na podkładce z orzecha czarnego, który wydziela znaczne ilości juglonu do gleby.
Do celów leczniczych zrywa się z końcem czerwca pojedyncze liście a w lipcu niedojrzałe owoce. Dojrzałe orzechy mają wysoką wartość odżywczą. Suszone liście zawierają około 10 % garbników elagowych, karatenoidy, olejek eteryczny, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne, beta-karoten, witaminy, C, B1, B2, K, i P. Naowocnia zawiera te same związki w nieco innych proporcjach, w tym bardzo dużo witaminy C. Orzechy zawierają do 65 % tłuszczów, do 25 % białek, około 10 % węglowodanów, fitosterole, witaminy i sole mineralne.

Właściwości lecznicze orzech włoskiego znane były w starożytności. W Polsce orzech włoski zaczęto sadzić od XII wieku. Odwarem z liści nacierano bydło by chronić je przed kąsaniem owadów. Odwar z liści stosowano do leczenia krzywicy, cukrzycy, krwotoków, niszczenia pasożytów przewodu pokarmowego i innych dolegliwości. Powszechnie stosowanym lekiem przeciw biegunkom była nalewka z niedojrzałych owoców.

Współczesna medycyna potwierdziła szerokie działanie lecznicze preparatów z orzecha włoskiego. Posiadają one silne działanie bakteriobójcze w stosunku do, paciorkowców, gronkowców, bakterii duru brzusznego, czerwonki i innych, często odpornych szczepów. Działają ściągająco na błony śluzowe, przeciwkrwotocznie, grzybobójczo, przeciwzapalnie, odtruwająco, poprawiają trawienie i przyswajanie pokarmów, obniżają ciśnienie i poziom cholesterolu w krwi. Preparaty z orzecha włoskiego (napar z suszonych liści lub nalewka z owoców) stosuje się przy nieżytach przewodu pokarmowego, biegunce bakteryjnej, zatruciach, owrzodzeniach i krwawieniach w przewodzie pokarmowym, w profilaktyce cukrzycy oraz zewnętrznie do leczenia grzybicy, trądziku, zapaleń ropnych, nadmiernej potliwości stóp, żylaków itp.

W kuchni niedojrzałe owoce służą do sporządzania nalewek, likierów i konfitur. Orzechy i uzyskiwany z nich olej są bardzo wartościowym surowcem do wytwarzania wielu produktów cukierniczych. Zawierają one dużo witaminy E, około 22 miligramy w 100 gramach orzechów (podobnie jak migdały i orzechy laskowe). Dawniej olej z orzechów włoskich używany był do wytwarzania lakierów, farb i tuszu. Orzech dostarcza trwałego i cenionego w meblarstwie drewna do wyrobu oklein o charakterystycznych urozmaiconych słojach oraz wytwarzania przedmiotów ozdobnych.

« poprzednia		następna »